Fale upałów w Europie: rosnące koszty dla PKB i produktywności pracy

Europa, zmagająca się z trendem ocieplenia, który od lat 80. XX wieku spowodował wzrost temperatur dwukrotnie szybszy niż średnia globalna, stoi w obliczu narastającego zagrożenia ekonomicznego ze strony nasilających się fal upałów. Najnowsze analizy ujawniają, że te ekstremalne zjawiska pogodowe już teraz powodują znaczące szkody dla Produktu Krajowego Brutto (PKB) kontynentu oraz obniżają produktywność pracy, a prognozy wskazują na gwałtowny wzrost strat finansowych w regionie w nadchodzących dekadach.

• Od lat 80. XX wieku temperatury w Europie rosną dwukrotnie szybciej niż średnia globalna.
• Fale upałów już teraz znacząco wpływają na PKB i obniżają produktywność pracy na kontynencie.
• Prognozuje się gwałtowny wzrost strat finansowych w Europie w nadchodzących dekadach.
• W latach 2003, 2010, 2015 i 2018 szkody ekonomiczne z powodu upałów wynosiły od 0,3% do 0,5% PKB Europy.
• Dziesięć dodatkowych dni powyżej 35°C rocznie skutkuje spadkiem rocznej produktywności firm o 0,3%.
• Kraje Europy Południowej, takie jak Hiszpania czy Portugalia, mają ponieść największe straty gospodarcze i w wydajności pracy.

Wpływ Gospodarczy na PKB

Badania podkreślają znaczące koszty ekonomiczne fal upałów. Analizy opublikowane w Nature Communications, obejmujące cztery wyjątkowo gorące lata (2003, 2010, 2015 i 2018), oszacowały łączne szkody ekonomiczne spowodowane upałami na 0,3% do 0,5% PKB Europy, wliczając w to kraje UE-27, Wielką Brytanię oraz państwa EFTA. Liczba ta stanowi 1,5 do 2,5 raza więcej niż średnie roczne straty ekonomiczne z powodu ekstremalnych upałów w okresie bazowym 1981–2010, które wynosiły około 0,2% PKB.

Prognozy wskazują na dramatyczną eskalację tych strat, zakładając brak wdrożenia dodatkowych środków mitygacyjnych lub adaptacyjnych. Średnie straty ekonomiczne z tytułu fal upałów mają wzrosnąć ze średniej historycznej 0,21% PKB (1981–2010) do 0,77% do lat 2035–2045, 0,96% w latach 2045–2055 i przekroczyć 1,14% do lat 2060. Wpływ znacząco różni się w zależności od regionu kontynentu. Kraje Europy Południowej, takie jak Cypr, Chorwacja, Portugalia, Malta, Hiszpania i Rumunia, mają ponieść największe straty ekonomiczne, potencjalnie osiągające lub przekraczające 2,5% ich PKB do okresu 2055–2064. Grecja, Włochy i Francja również mają stanąć w obliczu znaczących spadków. Z kolei państwa takie jak Wielka Brytania, Irlandia, Dania, Holandia i Belgia wykazują stosunkowo niższy wpływ na PKB, generalnie utrzymując się poniżej 0,5% nawet w bardziej surowych scenariuszach przyszłości, choć spójny trend spadkowy obserwuje się w większości regionów.

Spadek Produktywności Pracy

Poza wpływem na PKB, wysokie temperatury znacząco obniżają produktywność pracy. Raport OECD z 2024 roku, oparty na obszernych danych pogodowych i finansowych z ponad 2,7 miliona firm w 23 krajach (21 w Europie, plus Japonia i Korea Południowa) w latach 2000–2021, stwierdził, że zarówno wzrost liczby dni z wysokimi temperaturami, jak i występowanie fal upałów znacząco zmniejszają wydajność siły roboczej. Wstępne szacunki wskazują, że dziesięć dodatkowych dni powyżej 35°C w ciągu roku powoduje spadek rocznej produktywności pracy firm o 0,3%. Efekt ten jest mierzalny nawet przy niższych progach, ze spadkiem o 0,2% obserwowanym dla dni powyżej 30°C.

Wpływ gwałtownie nasila się wraz ze wzrostem temperatur; dni powyżej 40°C mogą obniżyć produktywność o ponad 1,5%, dochodząc do 1,9%, z efektami wahającymi się od -1,1% do -2,7% w najbardziej ekstremalnych scenariuszach. Symulacje OECD dodatkowo podkreślają różnice między krajami w stratach produktywności spowodowanych stresem cieplnym. Hiszpania odnotowała największą zmianę, doświadczając spadku produktywności pracy o 0,22% między ostatnimi okresami (2000–2004 a 2017–2021). Za nią plasowały się Francja i Węgry, każda ze stratą 0,13%, a także Słowacja, Bułgaria, Słowenia, Włochy, Polska i Rumunia, które również odnotowały znaczące spadki. Przyszłe symulacje, zakładające wzrost temperatury o 2°C, prognozują jeszcze większe spadki, z produktywnością pracy w Hiszpanii potencjalnie spadającą o ponad 0,8%, a we Włoszech i Bułgarii o około 0,5%. Kraje Europy Północnej, takie jak Dania i Finlandia, mają stanąć w obliczu minimalnych strat, podczas gdy Wielka Brytania konsekwentnie wykazuje najniższy spadek produktywności wśród największych gospodarek Europy w różnych scenariuszach.

Adaptacja i Imperatywy Polityczne

Niektóre praktyki adaptacyjne są już ugruntowane w Europie, takie jak dostosowywanie godzin pracy dla pracowników fizycznych na zewnątrz w miesiącach letnich oraz obowiązkowe przerwy w celu łagodzenia stresu cieplnego. Jednakże eksperci podkreślają, że praktyki te muszą zostać rozszerzone na bardziej północne regiony, ponieważ fale upałów stają się częstsze i intensywniejsze. Wdrożenie lokalnych systemów wczesnego ostrzegania o ekstremalnych upałach jest również kluczowe i wymaga szerszego zastosowania w całej Europie.

Rekomendacje polityczne wiodących ekonomistów i naukowców wskazują na dwutorowe podejście. Po pierwsze, istnieje pilna potrzeba utrzymania i rozszerzenia solidnych działań na rzecz łagodzenia zmian klimatu, aby ograniczyć rosnącą intensywność i częstotliwość fal upałów, tym samym usuwając pierwotną przyczynę szkód. Po drugie, kluczowe jest przyjęcie kompleksowych środków adaptacyjnych. Obejmują one poprawę wentylacji w miejscach pracy, dostosowywanie godzin pracy w celu unikania szczytowych upałów oraz rozbudowę miejskich terenów zielonych w celu obniżenia temperatury otoczenia i złagodzenia efektu „miejskiej wyspy ciepła”. Poza zdrowiem zawodowym, szersze polityki publiczne są niezbędne do wspierania projektowania i wdrażania lokalnych planów adaptacyjnych, obejmujących środki planowania urbanistycznego i przestrzennego.